മാനന്തവാടി, സുൽത്താൻ ബത്തേരി, വൈത്തിരി താലൂക്ക് എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്ന കേരളത്തിലെ 12-ാം ജില്ലയായി 1980 നവംബർ 1 നാണ് വയനാട് ജില്ല നിലവിൽ വന്നത്.
വയനാടൻ എന്ന പേരിൽ നിന്നാണ് വയനാട് എന്ന പേരുണ്ടായത്.സമുദ്രനിരപ്പിൽ നിന്നും 700 മീറ്റർ ഉയരത്തിലും 2100 മീറ്റർ ഉയരത്തിലും സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന മനോഹരമായ ഒരു പീഠഭൂമി തമിഴ്നാട്ടിലെ കർണാടക സംസ്ഥാനത്തിന്‍റെയും വടക്കൻകേരളത്തിന്‍റെ കിഴക്കൻ ഭാഗത്തിന്റെയും പടിഞ്ഞാറൻ മലനിരകളിലുമാണ്.
കോഴിക്കോട്, കണ്ണൂർ ജില്ലകളിൽ നിന്നാണ് ജില്ല രൂപവത്കരിച്ചത്. ഏകദേശം 885.92 ച.കി.മീ. ഏരിയ വനമുണ്ട്.വയനാട്ടിലെ സംസ്കാരം പ്രധാനമായും ആദിവാസികളാണ്.പിന്നാമ്പുറമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്ന ഈ ജില്ല സംസ്ഥാനത്തെ ഏറ്റവും വലിയ വിദേശ നാണയ കൈമാറ്റത്തിന്റേതാണ്. കുരുമുളക്, ഏലം, കാപ്പി, ചായ, സുഗന്ധവ്യഞ്ജനങ്ങൾ, മറ്റു സാമഗ്രികൾ തുടങ്ങിയ കാർഷിക ഉത്പന്നങ്ങളുടെ ഉത്പാദനവും ഈ ജില്ലയ്ക്കുണ്ട്. സഹ്യാദ്രിയില്‍ ഒറ്റപ്പെട്ട ഭൂഖണ്ഡത്തെപ്പോലെ, മാനംമുട്ടി നില്‍ക്കുന്ന മാമലകളും തോളുരുമി കടന്നുപോകുന്ന കുന്നുകളും കോടമഞ്ഞും കാട്ടുമൃഗങ്ങളും തേയില തോട്ടങ്ങളും സുഗന്ധവ്യഞ്ജനങ്ങളും നിറഞ്ഞ വയനാട് കേരളത്തിന്റെ മനോഹരമായ ജില്ലയാണ്.കേരളത്തിലെ ഗോത്രസംസ്കാരത്തിന്റെയും ചരിത്രത്തിന്‍റേയും സംഗമഭൂമിയാണ് വയനാട്. വിവിധ ജാതിയില്‍പ്പെട്ട ആദിവാസികള്‍ വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന അവരുടെ കലയും സംസ്കാരവും ആചാരങ്ങളും വച്ചുപുലര്‍ത്തുന്നത് വയനാട്ടിലെങ്ങും കാണാന്‍ കഴിയും. തേയില, കാപ്പി, ഏലം, ഇഞ്ചി എന്നിവയുടെ വന്‍ കൃഷിസ്ഥലമാണ് വയനാട്. ഇവിടത്തെ “ജീരകശാല’, “ഗന്ധകശാല’ തുടങ്ങിയ നെല്ലുകള്‍ ഇന്നും പ്രിയങ്കരമാണ്. വയനാടിന്റെ ഓരോ മുക്കിലും മൂലയിലും ചരിത്രം തുടികൊട്ടുന്നു. ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണകാലത്തെ ചില പ്രധാന കെട്ടിടങ്ങളും പള്ളികളും വയനാട്ടില്‍ കാണാം.വയനാട്ടിൽ വരുന്നവർക്ക് സന്ദർശിക്കാവുന്ന പ്രധാന സ്ഥലങ്ങൾ : എടക്കൽ ഗുഹ, കാന്തൻപാറ വെള്ളച്ചാട്ടം, കാരാപ്പുഴ അണക്കെട്ട്, കിടങ്ങനാട് ബസ്തി, കുറുവദ്വീപ്, കായക്കുന്ന്, ചങ്ങലമരം, ചെമ്പ്ര കൊടുമുടി, തിരുനെല്ലി ക്ഷേത്രം, പഴശ്ശിരാജ സ്മാരകം, പക്ഷിപാതാളം, പൂക്കോട് തടാകം, ബത്തേരി ജൈനക്ഷേത്രം, ബാണാസുര സാഗർ അണക്കെട്ട്, ബ്രഹ്മഗിരി മലനിരകൾ, മീന്മുട്ടി വെള്ളച്ചാട്ടം, മുത്തങ്ങ, വയനാട് വന്യജീവി സം‌രക്ഷണകേന്ദ്രം എന്നിവയാണ്.
